GIÁ TRỊ ĐẠO ĐỨC NƠI NGƯỜI TRẺ HÔM NAY

Nếu điểm qua lịch sử trong mấy chục năm trở lại đây, chúng ta sẽ thấy được những thay đổi về lối sống nơi người trẻ. Cũng một giá trị sự việc ấy, nhưng những người trẻ vào những thập niên 50 hay 60 của thế kỷ XX thì nghĩ theo một cách; còn những người trẻ hôm nay thì nghĩ theo cách khác. Lối tiếp cận của người trẻ ngày xưa cũng khác ngày nay nhiều. Tại sao lại có những sự thay đổi trong cách nhìn vấn đề như thế? Nguyên nhân nào dẫn đến sự thay đổi đó? Thay đổi là quy luật của lịch sử và phát triển, không thay đổi là tụt hậu, nhưng phải thay đổi như thế nào lại là chuyện khác. Con người ngày nay chỉ chú trọng nhiều đến những vấn đề phát triển kinh tế mà đôi khi không quan tâm đến vấn đề phát triển toàn diện con người. Đó cũng là thách đố cho con người ngày nay khi đang đối mặt với bao điều nhức nhối như ô nhiễm, tài nguyên cạn kiệt, chiến tranh, buôn bán và khai thác phụ nữ, trẻ em…

1. Nguyên nhân nào dẫn đến hiện tượng thay đổi về lối sống:
Trong giới hạn của bài tiểu luận này, người viết không dám mở rộng ra nhiều vấn đề mà chỉ muốn tìm hiểu một số khía cạnh trong quá trình biến đổi xã hội và những thay đổi trong quan niệm về giá trị đạo đức nơi người trẻ. Đã có nhiều người nói về tình trạng thay đổi cách nhìn về đạo đức nơi người trẻ; tuy nhiên, mỗi người viết dưới một khía cạnh khác nhau.

a/ Thay đổi cơ cấu gia đình:

Gia đình đóng một vai trò rất quan trọng trong việc hình thành nhân cách con người. Gia đình là ngôi trường đầu tiên của con người, mà từ đó những đứa trẻ học được những nhân đức làm người. Từ khi cơ cấu kinh tế có sự thay đổi thì gia đình cũng có sự thay đổi. Xã hội có tác động lên gia đình bao nhiêu thì gia đình cũng ảnh hưởng lên đời sống con cái bấy nhiêu. Nếu một gia đình ổn định, trong đó các thế hệ cùng chung sống hài hoà với nhau, thì người trẻ sẽ ít có những thay đổi về giá trị đạo đức hay nói cách khác, giới trẻ sống trong gia đình đó sẽ rập theo nếp sống của cha ông họ. Còn những gia đình nào không có tính ổn định về cơ cấu thì quan niệm của người trẻ về đạo đức có thay đổi. Gia đình nào sống hạnh phúc, trong đó cha mẹ và con cái sống hài hoà với nhau thì người trẻ sẽ cảm nhận được những giá trị cao đẹp như: hạnh phúc, lắng nghe nhau, tha thứ cho nhau, chấp nhận những khác biệt của nhau, yêu thương nhau, nâng đỡ nhau… Còn những gia đình nào không có được hạnh phúc thì con cái sẽ không có nhận định đúng đắn về những giá trị đạo đức như: yêu thương, nâng đỡ, hoà thuận… Từ chỗ đó, họ dễ rơi vào tình trạng chán đời, thất vọng: bỏ nhà đi bụi, sống bê tha, sống bất cần đời. Trong xã hội hiện đại, do hoàn cảnh kinh tế và công ăn việc làm, nên các thành viên trong gia đình phải tự lo nghề lo nghiệp để kiếm sống. Vì thế, thời gian dành cho nhau là rất ít, dẫn đến cơ cấu gia đình thay đổi. Gia đình ngày nay không còn là gia đình đóng như xưa nữa, mà là gia đình mở nghĩa là các thành viên có những mối tương quan với xã hội khác nhau.

+ Gia đình sống định cư ở nông thôn:

Cuộc sống của họ quanh quẩn trong một phạm vi nhỏ, hằng ngày chỉ gặp mấy người, cùng đi làm, cùng chơi và cùng sống trong một thôn xóm. Do hoàn cảnh như thế, nên con người trong làng xóm đã quen với những sinh hoạt, những sinh hoạt này cứ lặp đi lặp lại, ít khi có thay đổi. Vì thế, người trẻ cũng ít có thay đổi về cách sống, về đạo đức, nghĩa là không có khoảng cách giữa họ và cha ông họ, nếu có thì cũng không đáng kể. Một xã hội như thế, giá trị truyền thống sẽ được duy trì từ thế hệ này sang thế hệ khác.

+ Những gia đình sống ở đô thị:

Khoảng cách về đạo đức giữa các thành phần thì có sự cách biệt, những người trẻ sẽ có quan niệm về giá trị đạo đức khác hơn, mặt khác họ có những cái nhìn mới về thời cuộc sống cũng như những giá trị đạo đức hơn người trẻ ở nông thôn. Cuộc sống ở đô thị cao hơn ở nông thôn về nhiều mặt, như kinh tế, nhận thức và hưởng thụ. Con người ở thành phố không còn có giới hạn trong một phạm vi làng xóm, mà ở thành phố phạm vi đó được mở rộng ra. Con người ở thành phố cũng có nhiều mối quan hệ hơn vì công việc, vì nhu cầu cuộc sống. Các gia đình sống ở thành phố có nhiều xáo trộn hơn, chứ không thuần tuý như ở nông thôn. Do đó, quan niệm của con người ở thành phố nói chung và người trẻ nói riêng đều thay đổi. Thanh niên ở thành phố không còn quan tâm nhiều đến những giá trị truyền thống, mà thay vào đó họ có nhiều quan niệm mới hơn. Vì thế, việc thay đổi quan niệm về đạo đức xảy ra nơi họ cũng là điều dễ hiểu.

+ Vì những thay đổi về cơ cấu gia đình

Cơ cấu gia đình thay đổi kéo theo những biến đối về những giá trị đạo đức truyền thống của gia đình. Những truyền thống tốt đẹp đó nằm trong những nền văn hoá của các dân tộc, nằm trong những phong tục tập quán có từ ngàn xưa. Đối với một bộ phận giới trẻ, điều lành mạnh thì khó học, nhưng những điều sai quấy thì lại nắm bắt rất nhanh. Và ngày nay xu thế này đang bao trùm lên khắp xã hội. Sống trong thời bùng nổ thông tin, con người trong chốc lát có thể nắm bắt được những thông tin quan trọng và thông tin ấy chẳng mấy chốc đã lan đi khắp nơi. Một diễn viên điện ảnh ăn mặc mốt mới hôm qua, hôm nay đã có biết bao người trẻ bắt chước thời trang của diễn viên đó rồi. Họ tiếp thu những cái mới rất nhanh, hơn cả ngựa phi nước đại: “Chưa bao giờ tui bán đồ Hàn Quốc sướng như bây giờ. Bao nhiêu cũng hết, không sợ ngậm hàng! (…) Tui đâu có ngờ đám trẻ bây giờ nó đổi gu nhanh như vậy!”

Còn những điều đẹp thì họ lại không nghĩ tưởng đến, mà ngược lại, lại cho đó là những điều lỗi thời. Do ảnh hưởng của xu thế thời đại, một bộ phận giới trẻ đã thay đổi cách suy nghĩ, họ không nghĩ như các bậc cha anh của họ nữa. Ngay cả đạo đức, họ cũng đã quan niệm khác các thế hệ đi trước. Phải chăng họ tiến bộ hơn các bậc tiền bối? Hay họ chỉ nhất thời suy nghĩ như vậy? “Hết Hồng Kông tới Titanic, rồi tới Hàn Quốc, mệt quá! Hổng lẽ người ta cứ chạy vòng vòng không định hướng theo giới trẻ xứ người – không rõ mình đang làm gì! (…) Tivi vừa chiếu “Ngôi sao may mắn”. Không biết sắp tới có là thời trang Nhật…”.

Để làm cho giới trẻ thay đổi cách suy nghĩ chín chắn và đúng đắn không phải là chuyện dễ!

Bên cạnh những thay đổi về cơ cấu gia đình, còn nhiều thay đổi khác khiến con người thay đổi cách nhìn về giá trị đạo đức.

b/ Phương tiện thông tin đại chúng:

Chưa bao giờ con người giàu thông tin như hôm nay. Có thể nói các phương tiện thông tin đại chúng đã làm thay đổi nhiều mặt của cuộc sống con người trong đó quan trọng nhất là nhận thức của họ. Nhờ vào thông tin đại chúng, con người có thể liên lạc với nhau dễ dàng và nhanh chóng, đồng thời nắm bắt được những thông tin quan trọng trong nháy mắt. Lượng thông tin càng ngày càng tăng và có chất lượng hơn, vì thế khoảng cách giữa nước này và nước khác về nhận thức đối với cuộc sống là không đáng kể. Người ta nói thời đại này là thời đại thông tin, ai mà đói thông tin, người đó là người lạc hậu, quả là đúng như vậy! Và chính thông tin đã làm cho con người, nhất là người trẻ có nhiều quan điểm khác hẳn người xưa, trong đó có cách nhìn về những giá trị đạo đức.

“Hoàn cầu hóa thông tin cũng bao hàm hoàn cầu hóa những khuyết điểm và tật xấu. Thị trường quốc tế và xa lộ thông tin cống hiến cho người trẻ nhiều món hàng và khả năng chọn lựa tất cả những gì mình muốn, ‘thượng vàng hạ cám’ đủ loại và đủ cách. Hôm nay không thể, và trong nhiều trường hợp không khôn ngoan, chủ trương kiểm soát hay kiểm duyệt những gì đang phổ biến qua hệ thống truyền thông xã hội hiện đại. Vấn đề là làm sao nội tâm hóa và ý thức hóa những giá trị đạo đức trong lương tâm cá nhân cũng như ý thức tập thể làm như phương thế hữu hiệu nhất để chống lại ảnh hưởng tiêu cực của hoàn cầu hóa. Mỗi một người được tự do chọn lựa nhưng cần huấn luyện làm sao để họ biết chọn lựa và lấy quyết định một cách tự do dựa trên những giá trị đạo đức, những xác tín cá nhân và những sức mạnh tinh thần.”
c/ Trình độ học vấn

Ngày xưa, chuyện đến trường là mơ ước của con cái nhà giàu. Nhưng ngày nay, học hành là nhu cầu cần thiết phổ thông rồi. Người ta không chỉ muốn học xong trung học phổ thông mà còn muốn học nhiều, cao hơn để có địa vị xã hội. Hơn nữa, một nhu cầu nữa thấy rõ trong xã hội thông tin này, đó là nhu cầu “tự học” hay “tự đào tạo”. Ngày nay, học không chỉ là chuyện phải có thầy, phải đến trường nữa, mà thay vào đó là ý thức tự vươn lên. Trình độc học vấn được nâng lên nhiều. Nếu ai không cập nhật thông tin và kiến thức hằng ngày thì người ấy sẽ lạc hậu và sẽ bị loại ra khỏi sân khấu cuộc chơi. Mỗi khi trình độ học vấn được nâng cao thì nhận thức về thời cuộc cũng thay đổi. Mà rõ ràng là người trẻ hôm nay được học nhiều hơn, được tiếp xúc với nhiều tiến bộ khoa học hơn người xưa thì chắc chắn họ có nhiều thay đổi về cách nhìn thế giới, con người và thời cuộc.

d/ Đô thị:

Kể từ vài thập niên trở lại đây, nhịp đổ phát triển đô thị đến chóng mặt. Nhà nhà, phố phố và thành thành, mọi người đang nỗ lực xây dựng cầu cống, đường sá, nhà cửa… để bắt kịp tiến trình phát triển cho dân giàu nước mạnh. Người người nhất là lớp thanh niên ở nông thôn đang đổ xô về thành phố để kiếm việc làm và để có cuộc sống sung túc hơn. Điều này kéo theo bao nhiêu vấn đề nhức nhối khác cho xã hội. Khi những người này chân ướt chân ráo từ thôn quê ra thành phố, họ như lạc vào cõi tiên dưới trần, bỡ ngỡ trước bao điều xa lạ của xã hội. Hơn nữa, lại xa gia đình và tầm kiểm soát của bố mẹ, họ dễ rơi vào con đường hư hỏng. Từ chỗ sống khép kín nơi thôn quê, người trẻ ra thành phố như bị choáng ngợp bởi những phương tiện vật chất, họ dễ bị cuốn vào vòng xoáy của cuộc đời. Từ cuộc sống khô hạn, họ như được một cơn mưa đổ xuống, họ đưa hết lòng ra để hưởng nếm. Thực tế cho ta thấy là nhiều bạn trẻ đã không làm chủ được mình trước những lời mời mọc của xã hội thị thành. Nhìn vào thực tế ở TP.HCM, chúng ta cũng thấy được tình trạng sống của giới trẻ thành phố và ở thôn quê lên thành phố.

e/ Nghề nghiệp:

Xã hội công nghiệp làm cho con người năng động hơn, biết thích nghi nhanh với những hoàn cảnh và lối sống mới. Không giống như xã hội lúa nước thời xưa, con người chỉ biết sống với những đường cày, đồng ruộng; ngày nay, con người đã chế tạo ra nhiều loại máy móc để thay thế cho sức người, làm nhiều công việc để phục vụ cho cuộc sống tốt đẹp hơn. Thế giới ngày càng đa dạng về công ăn việc làm thì cũng đòi hỏi con người phải có nhiều nghề nhiều nghiệp hay nhiều kỹ xảo nghề nghiệp hơn.

Tư bản nhân văn là nhân tố cơ bản của phát triển trong tương lai, bởi vì cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật đòi hỏi tính năng động, sáng kiến và công nhân có tay nghề cao. Khi chúng ta quả quyết rằng máy vi tính là biểu tượng của văn minh mới, dĩ nhiên không phải là máy vi tính mà chính là con người sáng chế, điều khiển và vận dụng máy vi tính vào hoạt động sản xuất mới là nhân tố quyết định của xã hội tương lai.

Lao động có vai trò giáo dục con người rất lớn. Lao động làm cho con người vinh quang. Lao động cũng giúp con người phát triển cá tính và nhân cách. Tuy nhiên, ngày nay, con người đang mải mê vì công việc mà không lo đến nhân cách của mình. Họ cứ lo kiếm tiền và kiếm cách cho có thật nhiều tiền bất chấp mọi thủ đoạn. Họ không quan tâm đến những việc đó có ảnh hưởng đến nhân cách của mình hay không. Đó là nguy cơ của con người hiện đại hôm nay.
Trong vài mươi năm lại đây, ở những xã hội mà nền kỹ nghệ đã được phát triển cao độ, đặc biệt là những quốc gia Âu Mỹ, người ta nhận thấy tuổi trẻ đã bị lâm vào một cuộc khủng hoảng hết sức trầm trọng. Có hai hiện tượng nổi bật qua những sinh hoạt cuả lứa tuổi này: một là chúng sống cô độc, luôn luôn như có một niềm khắc khoải vô cớ, hành động không hướng về mục đích nào rõ rệt, tâm trạng thường xuyên buồn nản chán chường, tựa hồ như một lớp người đã quá mệt mỏi với một cuộc sống phức tạp, nặng nề. Hai là chúng họp thành nhóm, thành băng, dùng sự manh động để mà đối xử với nhau, hoặc gây những sự rối loạn ở trong đời sống hằng ngày. Trạng thái thụ động cũng như hoạt động của lớp trẻ này bề ngoài có vẻ như là hoàn toàn trái ngược hẳn nhau nhưng trên bản chất là hai biểu hiện khác nhau của một thực trạng.
2. Quan niệm của người trẻ về đạo đức

Cuộc chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc, lịch sử nhân loại bước sang một trang mới với những thay đổi về kinh tế, chính trị, văn hoá, tư tưởng và ngay cả cách sống nữa. Phải chăng chiến tranh là nguyên nhân dẫn đến những đổi thay đó? Chiến tranh có một phần là sự thật trong những biến đổi xã hội đó. Có lẽ nguyên nhân chính là tốc độ đô thị hoá, sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật… ẩn đằng sau những mặt tích cực là những điều khiến các nhà chức trách, những người có tâm huyết phải bận tâm suy nghĩ. Đó là phẩm giá con người, là nhân cách của giới trẻ, là lối sống bất cần đời của những con người không lý tưởng. Cuộc sống hiện đại ảnh hưởng không nhỏ đến nhân cách của con người trẻ hôm nay. Vâng chính xã hội tiêu thụ và kiếm tiền hôm nay đã biến người trẻ thành những con người máy.

Ở trong xã hội tiêu thụ, con người biến thành những hạng tiêu dùng hàng hoá cho các tư bản kỹ nghệ, trở thành nạn nhân của các thủ đoạn quảng cáo, mệt mỏi chạy theo tiện nghi, không còn lý tưởng nào khác là ăn và ngủ và làm tình. Như thế, cuộc sống con người cứ mải quay quắt chạy theo đồng tiền, và kiếm tiền được cũng chỉ là để tiêu thụ, cung ứng cho một cuộc sống vật chất vốn không bao giờ đạt tới thoả mãn.

Từ những thay đổi về cơ cấu kinh tế, chính trị, văn hoá và tư duy, con người đã có những thay đổi về giá trị đạo đức. Có thể nói, khi cuộc sống hiện đại bắt đầu cũng là lúc con người biết tôn trọng nhân phẩm hơn. Tuy nhiên, bên cạnh đó, còn nhiều vấn đề nổi cộm hơn. Chiến tranh kết thúc, sự thống trị của thực dân và đế quốc không còn, nhưng có những hình thức bóc lột khác xuất hiện như buôn bán phụ nữ và trẻ em. Có nhiều hình thức bóc lột còn ghê sợ hơn thực dân và đế quốc. Có nhiều tội ác còn đáng sợ hơn là chiến tranh như nạo phá thai, hằng năm chỉ riêng tại Việt Nam đã có khoảng vài triệu thai nhi phải chết khi chưa thấy ánh sáng mặt trời bởi quan niệm sai lệch về đạo đức.
3/ Những giá trị (lối sống) mới:

Cuộc sống có nhiều thay đổi từ vật chất đến tinh thần, vì thế con người cũng có nhiều thay đổi, nhất là cách sống và cách quan niệm về những giá trị cuộc sống. Giới trẻ ngày nay, không phải họ không biết quý những giá trị cao đẹp, nhưng sống trong cơn lốc của nền kinh tế thị trường, họ khó đứng vững được trước những thay đổi chóng mặt đó. Họ đang chạy theo những giá trị vật chất, những thứ đảm bảo cho một cuộc sống thoải mái hơn về tiện nghi. Vì xu thế đó, nên họ không có thời gian để thưởng thức những giá trị tinh thần cao đẹp như những liều thuốc an thần. Thay vào đó, họ cứ lao đầu vào dòng đời ngược xuôi tốc độ, cạnh tranh. Trong thời đại này, ai bình chân người đó sẽ chết đói, có người ta thường cho rằng “thật thà ăn cháo, láo nháo ăn cơm”; nếu cứ sống một cách lương thiện thì áo chẳng có mà mặc ấm, cơm chẳng có mà ăn cho no, phương chi là ăn sung mặc sướng. Sống trong nhịp độ của âm thanh sống động, tốc độ nhanh chóng, yêu cuồng sống vội, mì ăn liền thì con người dễ rơi vào tình trạng “khủng hoảng về tinh thần” hay stress. Sự xuất hiện của nhiều trung tâm tư vấn, nhiều trang tư vấn trên các báo chí, nhiều chương trình tư vấn trên các sóng truyền thanh truyền hình, cho thấy nhu cầu xả những khúc mắc trong tâm hồn là rất lớn. Cuộc sống càng văn minh hiện đại bao nhiều thì hình như con người càng làm nô lệ cho nhiều thứ ham muốn, chán nản, thất vọng.
Giới trẻ ngày nay, không phải là họ không muốn sống cho ra người; hơn bao giờ hết, cơn khát làm một người lương thiện cháy âm ỉ trong tâm khảm của họ. Điều này được thể hiện trong việc họ say mê học tập: học ngoại ngữ, học vi tính, học các môn nghệ thuật; trong việc họ say mê với công việc. Suốt ngày họ phải lo để có kiến thức, để có phương tiện sử dụng, để cho bằng bạn bè. Nhịp sống hiện đại đã biến họ thành những con người máy, chỉ biết làm theo một trình tự đã được lập sẵn. Con người dần mất hết cảm thức về cái đẹp, về cách thưởng thức những nét đẹp nghệ thuật cũng như những nét đẹp nơi thiên nhiên.

a/ Tự do cá nhân

Thế giới đã đi vào một giai đoạn được đánh giá là tự do hơn, dân chủ hơn và nhân quyền hơn, Việt Nam đất nước chúng ta trong xu thế hội nhập, cũng không thể tránh khỏi được quy luật biến đổi đó được. Trên các phương tiện thông tin đại chúng thường xuất hiện những cụm từ “Hoà nhập chứ không hoà tan”, “Giữ gìn bản sắc văn hoá dân tộc, nắm bắt những tinh hoa văn hoá và văn minh nhân loại có chọn lựa”. Sau gần 20 năm đất nước mở cửa, tuy đã có nhiều thay đổi: người dân có mức sống cao hơn, dân trí được nâng lên… nhưng vẫn còn nhiều vẫn đề chưa được giải quyết đúng múc; hơn nữa, sự mở cửa đã kéo theo nhiều hiện tượng xã hội đáng lo ngại. Sự tự do là một trong những con đường rắc rối mà thanh niên lẫn lộn như là chuyện bịa đặt ra.

Tự do là một điều quý đối với con người. Đọc lịch sử nhân loại, ta thấy con người mọi thời đấu tranh vì cái tự do đó. Đấu tranh để được sống một cách tự do. Cá nhân đấu tranh vì một cuộc sống có tương quan chủ thể với nhân loại. Tổ quốc đấu tranh để có nền độc lập, tự chủ. Xưa con người đấu tranh để được cái quyền sống, còn ngày nay, con người đấu tranh để có quyền được học hành, đi lại, quyền được sống với những giá trị mà mình thích. Nhưng hình như con người ngày nay, đặc biệt là giới trẻ hơi lạm dụng tự do để làm những chuyện phi đạo đức. Và họ đã hiểu sai cái tự do đó, tự do không phải là làm những gì mình thích, tự do phải là tự do như một giá trị để đảm bảo hạnh phúc của mình và của người khác. Nói như Jean Cocteau: “Cái thảm kịch của thanh niên, chính là thanh niên bị đặt vào tình trạng không thể không vâng lời vì sự tự do quá đáng”.

Không phải ngày nay thanh niên mới chống đối kỷ luật. Trong mọi thời đại, người trưởng thành đều đua nhau phàn nàn điều đó. Socrate đã nói rõ ràng thanh niên trong thời đại của ông khinh chê quyền bính và thiếu kính trọng đối với người trên.

Nhưng mà ta nên biết rằng, ngày nay tinh thần độc lập xuất hiện sớm hơn và mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Hơi cấm đoán là đã thấy thanh niên phẫn nộ. Hết mọi quy tắc đều làm họ bực tức như là chạm đến quyền tự quyết của họ.

Họ ham thích được độc lập một cách thái quá: Bằng chứng là những câu trả lời trong những cuộc điều tra.

“Một lý tưởng phải không? Phần tôi, tôi có một lý tưởng là được độc lập và thực hiện hết mọi ý muốn của tôi” (Nữ sinh viên). “Tôi tìm một sự độc lập tuyệt đối, tôi muốn tôi là thầy tôi” (Nữ sinh viên).

b/ Thích sống tự lập hơn về kinh tế

Xã hội nông nghiệp nông thôn ngày xưa, tất cả tài sản của một gia đình là mấy sào ruộng và con trâu kéo cày, mọi người đều lao động và để thóc lúa làm của chung. Cuộc sống đó, mọi thành viên đều phụ thuộc lẫn nhau về kinh tế. Nền kinh tế đó chủ yếu là tự cung tự cấp, nên nhu cầu dành tiền riêng là rất ít, có thể nói là không có. Nhưng ngày nay thì không còn như thế nữa. Mọi thành viên trong gia đình, mỗi người đều phải thủ sẵn ít tiền khi đi đường hay cho những chuyện riêng tư. Con người ngày nay, nhất là giới trẻ, nhu cầu kiếm tiền là một nhu cầu cấp thiết. Khi họ đã học xong hết chương trình phổ thông rồi, hoặc nếu có điều kiện thì học tiếp, hoặc là đi làm, chứ họ không thể ngồi đó ăn bám cha mẹ mãi được và cha mẹ cũng không thể chu cấp tiếp cho các nhu cầu của con cái. Vì thế, nhu cầu kiếm việc làm và trau dồi nghề nghiệp đã nảy sinh nơi giới trẻ ngay khi họ đang ngồi trên ghế nhà trường. Khi họ đã đi làm thì cũng đồng nghĩa với việc họ thích sống độc lập về kinh tế. Họ tự kiếm tiền và tự trang trải lấy những chi tiêu. Đó là một tình hình rất thực tế ngày nay.

c/ Thích “hơn người”

Giới trẻ hôm nay thích “hơn người” nhiều cái như trong tình yêu, trong công việc, đặc biệt nhất là trong cách thể hiện “life style”. Không bằng bạn bằng người là cảm thấy khó chịu rồi, “thua trời một vạn không bằng thua bạn một li”. Người ta vẫn thường nói một phần giới trẻ ngày nay sống rất công tử, lúc nào cũng muốn thể hiện mình là “ta đây”, là tay biết “ăn chơi”…

Thích “hơn người” là một điều tự nhiên nơi con người, nhất là nơi những người trẻ. Vì thích “hơn người”, nên họ phải cố gắng nhiều để cho hơn người. Họ say mê học tập, say sưa tập thể dục. Họ chăm chú làm việc để kiếm thật nhiều tiền mà mua sắm. Khi đã mua sắm đủ thứ rồi, thì họ lại tìm cách làm sao cho thiên hạ thấy mình là tay biết ăn chơi: làm sao cho bộ dạng của mình tiều tuỵ như mất ăn mất ngủ, phải suy nghĩ nhiều…

e/ Thích sống thử

Chưa có thời nào như thời này, kể từ những năm 60 của thế kỷ XX, thanh niên thích sống thử trước hôn nhân. Đây là hiện tượng lan rộng, buổi đầu là ở các nước Âu Mỹ, rồi lan rộng ra khắp thế giới. Hiện tượng này có thực sự ảnh hưởng đến tiến trình phát triển xã hội không? Điều này thật khó trả lời, nhưng trước mắt nó có ảnh hưởng đến nhân cách con người và sự bền vững của gia đình. Sống thử là hiện tượng thanh niên nam nữ, chưa có giao ước hôn nhân, mà đã sống với nhau như vợ chồng. Trong quá trình sống với nhau, nếu hai người hợp nhau sẽ tiến đến hôn nhân, bằng không thì đường ai người nấy đi.

Như chúng ta đều biết, gia đình là nền tảng của xã hội, nhưng nếu một khi nền tảng đó mà lung lay thì xã hội làm sao đứng vững được. Mà nền tảng gia đình lại được xây dựng trên những giá trị, trước hết là yêu thương và tôn trọng nhau giữa hai người yêu nhau, sau là đến các thành viên trong gia đình. Hai người là cột trụ của gia đình mà không ý thức được vai trò của mình thì làm sao mà ý thức được gánh nặng của gia đình?
4. Một số căn bệnh:
a/ Thần tượng hoá
Giới trẻ hôm nay sống như chênh vênh bên vực thẳm. Họ dễ thu hút vào những trò chơi. Họ không lấy gì làm lý tưởng cho đời mình, mà cứ sùng bái những diễn viện, ca sĩ, cầ thủ nổi tiếng thế giới. Hiện tượng thần tượng hoá những nhân vật phim ảnh, thể thao không phải là ít. Giới trẻ tôn ai lên làm thần tượng cho mình không phải vì những nhân đức trổi vượt của người đó, mà có khi chỉ vì thần tượng đó sống khác người. Điều này chúng ta sẽ rất dễ thấy nơi người trẻ hôm nay khi thấy họ ăn mặc, đi đứng, thể hiện giống như những nhân vật mà họ sùng mộ.

Trong một bài hát của danh ca Jahonny Halliday, một thời được lớp trẻ xem như là thần tượng sáng chói, có những lời ca như sau:"Người ta gọi tôi là thần tượng của tuổi trẻ, và có nhiều người ước mơ địa vị của tôi. Nhưng họ không hiểu rằng trong cuộc đời tôi đã nhiều khi cảm thấy cô đơn."

Do đâu lại có hiện tượng thần tượng những nhân vật như thế nơi người trẻ? Có lẽ nguyên nhân là vì họ luôn sống trong khát vọng được nổi tiếng, được khác người; nhưng nguyên nhân sâu nhất là vì sự thiếu lý tưởng sống, thiếu mục đích sống nơi họ. Họ luôn sống trong cô đơn và chán chường, trong khi đó, những nhân vật mà họ sùng mộ thì được nhiều người ngưỡng mộ, ca tụng. Họ tìm một thần tượng nào đó là nhằm để bù đắp những trống vắng, những cái thiếu nơi cuộc sống của mình.

Sự kiện là những thần minh mới đã thay thế cho những vị thần chết. Một thanh niên Pháp đã ghi lại một cách chua cay: “Dân chúng tìm thần tượng, họ tìm được những thần tượng, họ cần phải có, như là Brigitte Bardot, Anquetil, Francois Sagan”.

b/ Stress
Cuộc sống hiện đại đã lấy đi khỏi đời sống người ta sự thư thái và an bình, thay vào đó là những lo âu, những dằn vặt, những chán chường, những mệt mỏi, nói chung là stress. “Stress” trở thành căn bệnh trầm trọng của xã hội. Có nhiều nguyên nhân đưa đến stress, theo Giáo sư Đặng Phương Kiệt thì có 3 nguyên nhân chính: khủng hoảng tài chính, bùng nổ dân cư đô thị và tình trạng kinh tế xã hội thấp kém. Lứa tuổi dễ stress nhất là thanh thiếu niên. Họ dễ bị stress như khi đứng trước những khó khăn gặp phải trong cuộc sống gia đình, học tập, nghề nghiệp, yêu đương. Stress là nguyên nhân làm cho thanh thiếu niên rơi vào tình trạng phạm pháp. Thực tế cho ta thấy rằng tỉ lệ thanh thiếu niên phạm pháp ngày càng gia tăng, stress tâm lý xã hội có liên quan đến tội phạm thanh thiếu niên theo nhiều cách, chứ không phải do bản chất như ta nghĩ trước đây. Stress đang diễn ra trong tuổi thanh thiếu niên dễ thúc đẩy hành động phạm tội.

Stress là căn bệnh tâm lý rất nguy hiểm đối với cuộc sống của giới thanh thiếu niên. Tình trạng sống trong stress dẫn đưa người trẻ tới tâm trạng buồn chán, sợ hãi, cô đơn, cảm thức về sự bỏ rời, về sự yếu hèn, về một cuộc sống đầy những ganh ghét tị hiềm, về một nhu cầu thoát ly thường trực, đó là tất cả tâm trạng nổi bật ở trong một tầng lớp trẻ ngày nay. Vì thế, người ta không mấy ngạc nhiên về cuộc sống thụ động của lớp trẻ này. Họ đã kéo lê ngày giờ trong quán cà phê, say mê âm nhạc, thuốc hút, rượu mạnh, tình ái tạm bợ, tất cả điều này cho họ ảo tưởng về một cuộc sống có những cảm thông để mà tạm thời lãng quên thực trạng âu lo của tâm hồn mình.

c/ Thiếu thời gian
Giới trẻ ngày nay hầu như luôn sống trong tình trạng thiếu thời gian. Họ luôn sống trong sự vội vàng. Vội vàng ăn uống, vội vàng học tập, vội vàng trong công việc, vội vàng trong cách đi đứng, vội vàng trong yêu đương và vội vàng trong cách kiếm tiền. Lúc nào họ cũng phải sống cho nhanh, kiểu “fast food”. Sống thiếu thời gian cũng có nghĩa là sống một cách không ý thức những giá trị mà mình đang theo đuổi. Tuổi trẻ là mùa xuân của cuộc đời. Nhưng lứa tuổi này đang sống như những người tuổi đà xế bóng – đang vội vã sắp xếp cho những công việc cuối cùng của đời mình.

d/ Không có khoảng trống để hồi tâm
Để sống được trong xã hội hôm nay, con người đòi hỏi phải nỗ lực nhiều mới có chỗ đứng trong xã hội. Cuộc sống hôm nay có nhiều nhu cầu tiêu thụ. Có những nhu cầu quan trọng như nhu cầu kiếm tiền. Kiếm tiền là nhu cầu thiết yếu của cuộc sống hôm nay, như người ta thường nói “có tiền mua tiên cũng được”, “tiền là sức bật của tuổi trẻ”. Bên cạnh đó, đời sống con người cũng bị chi phối bởi nhiều hoàn cảnh. Người ta kiếm nhiều tiền để làm gì? Phải chăng là để gửi ngân hàng? Không phải. Khi đã có tiền rồi thì lại nảy sinh nhiều vấn đề khác. Tiêu khiển như xem phim ảnh, du hí như đi du lịch đây đó… Hầu như con người ngày nay đặc biệt là giới trẻ không có thời gian để hồi tâm suy nghĩ. Vì thế, cuộc sống cho dù có nhiều tiền, nhiều thứ để chơi, nhiều thứ để hưởng nhưng lại không biết thưởng thức đúng. Một bộ phận chỉ biết hưởng mà không biết giá trị của nó. Có thể nói, cuộc sống của một số thiếu chiều sâu.
THAY LỜI KẾT

Để phát triển xã hội bền vững, những nhà giáo dục, những người có trách nhiệm phải có một hướng đi đúng đắn cho thế hệ trẻ hôm nay. Trong giá trị đạo đức, cần định hướng cho họ để họ có một lý tưởng sống, để họ biết xây dựng cuộc sống trên những giá trị cao đẹp.

Trong tâm thức của con người già – trẻ, đang tồn tại những sai lệch cần điều chỉnh. Thứ nhất, những người già cả cần có cái nhìn đúng và thông cảm hơn đối với người trẻ, cần đồng hành với giới trẻ trong những khó khăn của họ. Thứ hai, những người có trách nhiệm cần đi sát với thực tế của cuộc sống hiện tại của giới trẻ để có một hướng dẫn rõ ràng và cụ thể hơn. Chúng ta cần nhìn vào tình hình thực tế để cảnh giác hơn đối với những cạm bẫy đang cám dỗ giới trẻ lao vào, như nhà báo Lưu Đình Triều, khi đọc xong cuốn sách “Sài Gòn by night, những hồi chuông cảnh báo” đã phát biểu: “Là một sự nhắc nhở. Nhắc cha, nhắc mẹ, nhắc anh chị, nhắc nhà trường, nhắc đoàn thể đừng lơ là, mất đi sự cảnh giác đối với những cạm bẫy đang giăng chờ con em, học sinh mình… Hãy ngăn chặn cái xấu từ xa, trước khi nó hình thành và phát triển”. (Cù Mai Công, Sài Gòn by night, tr. 120).

Tất cả toàn xã hội cần làm nhiều hơn nữa để giáo dục một thế hệ trẻ có nhân cách, có lý tưởng sống để tự học có thể đứng vững được trước mọi thách thức của thời cuộc.

Thanh niên là một lứa tuổi thật đẹp đẽ với một nhân cách bắt đầu định hình nhưng vẫn còn mong manh, chưa thật sự trưởng thành. Vì chưa trải đời, thiếu kinh nghiệm sống nên bạn trẻ thường nóng vội trong những phán đoán và quyết định, trong đó có cả những vấn đề của tình yêu đôi lứa. Họ thật sự cần được giúp đỡ để không sa vào những hành động dại dột.

Cuối cùng, để phát triển một xã hội bền vững thì cần phải quan tâm đến những giá trị đạo đức, nhất là cần áp dụng những giá trị mới vào việc đào tạo thế hệ trẻ, vì họ là rường cột của xã hội trong tương lai. Chúng tôi xin được mượn lời của Đức Gioan Phaolô II để kết thúc bài tiểu luận này:

"Thách đố của chúng ta là làm sao đưa ra những giá trị mới và những phương thức hữu hiệu hơn để đảm bảo một toàn cầu hoá mà không có tình trạng loại trừ. Đây đích thực là một trách nhiệm của công bằng, bao hàm những liên hệ đạo đức rõ rệt trong tổ chức đời sống kinh tế, xã hội, văn hoá và chính trị của các quốc gia."